Aantal keer bekeken: 420 views
Veel zorgorganisaties zeggen dat ze samenwerking en een vertrouwensrelatie tussen cliënten met een verstandelijke beperking, hun verwanten en professionals heel belangrijk vinden. Hierbij wordt de verlening van zorg en ondersteuning gezien als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het gebruik maken van ervaringskennis van cliënten zelf en hun naasten biedt kansen voor verbetering van zorg. Het bouwen aan een vertrouwensrelatie en goede samenwerking is nog niet zo vanzelfsprekend als het misschien klinkt. In deze blog lees je waarom samenwerking zo belangrijk is en welke vaardigheden en kennis hiervoor nodig zijn.
Een goede samenwerking tussen de naasten en professionals helpt om de kwaliteit van zorg en ondersteuning te verbeteren. Samenwerking zou gezien kunnen worden als een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van bestaan.
Zo vertelde een verwante aan FORTIOR dat de zorg voor haar oom met een verstandelijke beperking helemaal verkeerd ging. De familie was niet goed op de hoogte van (gedrags)medicatie die aan hun familielid werd toegediend. Helaas heeft de oom door verkeerd gedoseerde en niet tijdig afgebouwde medicatie chronische gezondheidsklachten ontwikkeld. Als er gebruik was gemaakt van de ervaringskennis van de naasten over zijn gedrag en zij betrokken waren bij de evaluatie van de medicatie, had deze schade aan de cliënt voorkomen kunnen worden.
De kernboodschap van deze blog is dan ook dat zorgverleners de naasten van hun cliënten niet over het hoofd moeten zien, maar juist hen bij de zorg betrekken. Doordat naasten, en vooral ouders, hun familielid met een verstandelijke beperking zo goed kennen, weten zij het beste hoe je hem of haar kunt helpen en ondersteunen. Zij kennen de manier van communiceren van hun zoon, dochter, broer of zus. Daar kunnen (en moeten) zorgverleners gebruik van maken.
In Nederland en Vlaanderen komen steeds meer mensen die zorg en ondersteuning nodig hebben. Tegelijkertijd zijn er niet voldoende beroepskrachten om aan de zorgvraag te kunnen voldoen. Vanwege de nijpende personeelstekorten wordt samenwerking tussen professionals en naasten steeds urgenter. De zorg voor een cliënt met een verstandelijke beperking zou daarom beschouwd kunnen worden als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Als er oog is voor de wensen, zorgen en behoeften van naasten dan draagt dat bij aan hun draagkracht. Dit maakt ook het werk van professionals makkelijker omdat de zorg gedeeld wordt.
In 2022 pleitte de Raad voor Volksgezondheid voor een fundamentele herziening van de relaties tussen informele en formele zorg.
Wat hierboven in deze blog is beschreven, klink als heel vanzelfsprekend. Echter in de praktijk van veel zorgorganisaties komt er nog te weinig van samenwerking terecht. Samenwerking is wel opgenomen in de visiedocumenten van veel zorgorganisaties. Echter de professionals, die het moeten uitvoeren, zijn te weinig toegerust om de samenwerking goed vorm te geven.
Het komt voor dat zorgprofessionals vooroordelen hebben over de naasten van hun cliënten. Sommige zorgprofessionals hebben daarnaast een bepaalde vooringenomenheid. Ze zeggen bijvoorbeeld “zo doen we het hier nu eenmaal”. Dit gebeurt waarschijnlijk met de beste bedoelingen en tegelijkertijd gaan ze voorbij aan de waardevolle ervaringskennis die naasten en cliënten kunnen inbrengen.
Zorgverleners vergeten soms ook gewoon om de familie te betrekken omdat de zorg in Nederland nog erg cliëntgericht is. Als zorgprofessionals dan toch de samenwerking opzoeken komen ze erachter dat het helemaal niet zo moeilijk is. Aan de ene kant levert het veel nieuwe inzichten op, aan de andere kant kan het rust brengen in een mogelijk complexe relatie met naasten.
Maar wat is er dan precies nodig voor een goede samenwerking?
Om aan een goede samenwerking te bouwen is het belangrijk om te investeren in een vertrouwensrelatie met cliënten en hun naasten. Daarvoor is het nodig dat eenieder zijn eigen rol heeft en zijn eigen betrokkenheid en verantwoordelijkheden heeft. Belangrijk is dat de samenwerkingspartners zien dat ze elkaar aanvullen en vanuit een andere perspectief denken en meedoen. In een goede samenwerking gaat het erom dat professionals de naasten van hun cliënt zien staan, hen waarderen en hen goed ondersteunen. Ook is het zo dat de naasten in gesprek gaan met professionals en in het gesprek hun ervaringen, wensen en verwachtingen delen. ‘Samen kom je verder!’
In zijn boek “kwaliteit van bestaan voor bewoners en begeleiders” spreekt Gijs van Gemert over een professionele alliantie tussen bewoners met een verstandelijke beperking en begeleiders. Dit is als het ware een bondgenootschap en beide hebben belang bij samenwerking. Een positieve wending geven aan het leven van een cliënt (of bewoner) vraagt volgens Van Gemert om trouw, vertrouwen en zelfvertrouwen aan beide kanten.
Het is nodig dat zorgprofessionals zich realiseren dat ze zich aansluiten bij een bestaande zorgrelatie (namelijk die van een cliënt en zijn naasten). De zorgverlener is als het ware te gast in dit zorgsysteem. Het is belangrijk dat professionals nieuwsgierig zijn naar wat er in die bestaande zorgrelatie gebeurt. Vervolgens kunnen ze in gesprek gaan hoe ze optimaal kunnen bijdragen.
Volgens Mirjam Wouda (orthopedagoog en gezondheidszorgpsycholoog) kunnen professionals veel leren van cliënten en hun naasten als ze zich open en kwetsbaar durven op te stellen. Dit komt de samenwerking ten goede. Bespreek wensen en verwachtingen het liefst van tevoren. Dit kan veel problemen voorkomen.
In hun lesprogramma aan het ROC van Amsterdam leren docenten Bente Jonker en Jessica Kamp hun studenten om zich ook eens af te vragen wat de mensen rond de cliënt nodig hebben. Als je ouders simpelweg vraagt hoe het met ze gaat, dan voelen ze zich gezien. Vaak kunnen ouders hun kind best “loslaten” als ze zien dat het goed gaat. Bedenk eens wat nodig is om vertrouwen te geven en te krijgen. Daar valt of staat goede zorg mee.
Binnen MBO en HBO zorgopleidingen is weinig aandacht voor samenwerken met de cliënt en zijn naasten. Samenwerking vraagt om specifieke kennis en vaardigheden. Daarom zou de aandacht voor dit thema moeten worden opgenomen in het curriculum van zorgopleidingen.
Samenwerken en het opbouwen van een vertrouwensrelatie leren studenten niet door een beperkt aantal lessen of een module over bijvoorbeeld werken in de Driehoek. Het thema zou structureel in de opleidingen ingebed kunnen worden.
Een voorbeeld:
Jessica Kamp en Bente Jonker hebben voor de afdeling Maatschappelijke Zorg van het ROC van Amsterdam reeks met lessen ontworpen. Hierin maken de studenten kennis met wat het betekent om met cliënt en verwanten samen te werken. Ze ontdekken, dat iedere cliënt een verwant of naasten heeft, met wie zij ook te maken kunnen krijgen en met wie ze gesprekken moeten voeren. De studenten leren hoe ze het sociale systeem in kaart kunnen brengen en hoe ze hier eventueel gebruik van kunnen maken om optimale zorg aan de cliënt te kunnen bieden. In de lessenreeks gaat het om bewustwording: Wat voor de ene student vanzelfsprekend een verwant is, blijkt dit voor andere studenten een heel ander verhaal. Door de diversiteit aan culturele achtergronden, is het soms een openbaring te ervaren hoe studenten tegen zaken kunnen aankijken.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Met dank aan Mirjam Wouda en Paula Sterkenburg voor hun bijdrage aan dit artikel.
Bronnen
Wittenberg, Y., Kwekkeboom, R., Hermsen, M., Brandts, M., Wilken, J.P. (2022) Samenwerken met naasten. Inbedding in zorg- en welzijnsopleidingen. In Vakblad Sociaal werk
Jaarverslag Affect-us 2023, bladzijde 28 t/m 33 “Samenwerking binnen het netwerk” https://affect-us.nl/website/wp-content/uploads/2024/04/Jaarverslag-2023-Affect-us-def.pdf
Van Gemert, G.H. (2022) Kwaliteit van bestaan voor bewoners en begeleiders. Antwerpen/’s Hertogenbosch: Gompel&Svacina
Webpagina: https://www.fortior.info/symposia/symposium-samen-goede-zorg-geven/