Groepsdynamiek en groepsklimaat in (L)VB groepen

Aantal keer bekeken: 4232 views

Een gunstig groepsklimaat wens je elke bewoner met (L)VB toe. Dat zegt Aswintha Mandemaker in haar boek “Groepsdynamiek in de verstandelijk gehandicaptenzorg”. Een positief groepsklimaat draagt namelijk bij aan welzijn en groeikansen. Begeleiders hebben meer mogelijkheden om de dynamiek en klimaat in een groep positief te beïnvloeden dan zij misschien denken. In haar boek beschrijft Mandemaker groepsdynamische processen een groot aantal interventies die begeleiders kunnen inzetten. In deze blog kun je lezen hoe belangrijk het is om aandacht te besteden aan groepsdynamiek en groepsklimaat.

Wat is een groep?

Een groep kan beschreven worden als een aantal mensen die over een bepaalde periode regelmatig contact met elkaar heeft. Deze mensen komen bij elkaar met een gezamenlijk doel of een bepaalde reden. Dit kan een vrije keuze zijn (zoals een vriendenclub) of min of meer gedwongen (zoals een schoolklas). Een groep is dynamisch. De groep beïnvloed het gedrag van de individuele leden en de leden beïnvloeden de groep. Iedere groep heeft kenmerken die weer invloed hebben op: 1) relaties, 2) de rollen, 3) de groepsnormen. Vooral relaties spelen een belangrijke rol. Leden van een specifieke groep beoordelen elkaar vaak positiever dan mensen van buiten de groep. De functie hiervan is binding.

Binnen een groep kunnen subgroepen of bondjes ontstaan. Hierin speelt zich ook een groepsdynamiek af, net als in de grotere groep. Subgroepen binnen een grotere groep bieden de leden zekerheid, veiligheid en overzicht. Voor sommige mensen bied een subgroep juist een veilig klimaat om te leren en ontwikkelen.

Leven in groepen

Mensen met een verstandelijke beperking wonen en werken bijna altijd in een groep. Hun vrijheid om zelf de groep te kiezen waarin ze willen wonen of werken, is echter heel beperkt. Doorgaans bepalen professionals in welke groep iemand wordt geplaatst. Dat hangt samen met de indicatie en beschikbaarheid van plekken.

Als een cliënt in een bepaalde voorziening gaat wonen of werken, dan wordt deze cliënt lid van een groep. Dit merkt de persoon aan bepaalde taken, groepsactiviteiten, groepsmomenten, de gezamenlijke ruimten. Ook krijgt de cliënt te maken met groepsnormen, groepsafspraken, gezamenlijke doelen en moet de aandacht van begeleiders gedeeld worden.

De meerwaarde van een groep

Bij het werken aan een gunstig groepsklimaat en goede groepsdynamiek is het volgens Mandemaker ook belangrijk om inzicht te hebben in waarom mensen elkaar opzoeken en wat het behoren tot een groep aan mensen te bieden heeft. Voor mensen is deel uitmaken van een groep zo waardevol omdat ze sociale wezens zijn. Het menselijk gedrag wordt mede bepaald door de groep waartoe men behoort of behoorde. Zo wordt gedrag van een cliënt regelmatig aan de persoon zelf toegeschreven, terwijl het ook het gevolg kan zijn van de groepsdynamiek

Ook voor de persoonsontwikkeling is het belangrijk om bij een aantal primaire groepen te horen (Remmerswaal 2008 geciteerd door Mandemaker). Het lid zijn van een groep biedt de kans om ergens bij te horen. En om samen te leven in plaats van alleen. Daarnaast kunnen groepen aan mensen veiligheid en zekerheid, sociaal contact, waardering en erkenning geven.

Een groep kan dus veel waarde toevoegen aan het leven van mensen. Zeker als er sprake is van positieve groepsvorming en een veilig klimaat. Volgens Mandemaker hebben groepen in potentie dan ook veel te bieden aan mensen met (L)VB.

De moeilijkheden van een groep

Het leven in een groep kan ook veel vragen van mensen met een verstandelijke beperking. Het leven met anderen en de onderlinge verhoudingen, doet een beroep op sociaal- emotionele vaardigheden. Cliënten kunnen last hebben van lastig gedrag of psychiatrische problematiek van henzelf of hun groepsgenoten. Mensen met een verstandelijke beperking zijn geen passanten in hun groepen; ze maken er voortdurend deel van uit. Als het niet bevalt in de groep dan kunnen ze er niet zomaar van weglopen.

Een voorbeeld: Jack wil uit huis. Het liefst wil hij in een woongroep gaan wonen bij zijn vriend Rob, van voetbal. Hij is heel blij als er een plek vrij komt. Na een leuke start kan hij echter moeilijk zijn draai vinden, het is heel anders dan hij had verwacht. Rob heeft al een vriendenclubje binnen de woongroep en er ontstaat jaloezie tussen de vriendengroep en Jack. Rob voelt zich ongelukkig omdat hij er tussen zit. De andere bewoners gaan Jack buitensluiten. Ze vinden alles aan Jack stom en hebben voortdurend kritiek op hem. Twee andere bewoners vinden het zielig voor Jack, maar durven het niet aan te geven, want dan krijgen ze de hele groep tegen zich. Het gedrag van de hele groep wordt steeds negatiever en er ontstaan ruzies tussen verschillende bewoners. Het team had dit niet verwacht en kan er moeilijk grip op krijgen (Bron: Groepsdynamiek in de verstandelijk gehandicapten zorg blz. 23)

Groepsklimaat en groepsdynamiek

Het welzijn en de ontwikkelmogelijkheden van cliënten worden dus mede bepaald door de dynamiek en klimaat binnen de groep. Groepsdynamiek heeft te maken met het gedrag van mensen in (kleine) groepen. Dit ontstaat zodra een verzameling mensen een groep wordt en zorgt ervoor dat deze verzameling mensen een groep blijft. De groepsdynamiek bepaalt voor een deel het groepsklimaat. En het groepsklimaat bepaalt mede de groepsdynamiek.  Andere aspecten die meespelen in de groepsdynamiek en groepsklimaat zijn de omgeving en de manier waarop het leven in en om de groep georganiseerd is.

Er is een verschil tussen sfeer en groepsklimaat. Je kunt bijvoorbeeld een negatieve sfeer hebben en een negatief groepsklimaat. Een negatieve sfeer is van tijdelijke aard. Een slechte sfeer kan ook wel eens voorkomen binnen een positief groepsklimaat. Terwijl een negatief groepsklimaat structureel is en veel meer doorwerkt in de groepsdynamiek en het gedrag van de groepsleden.

De invloed van een positief groepsklimaat

De groep waarin een cliënt woont of werkt heeft grote invloed op het welzijn en het gedrag van cliënten met een verstandelijke beperking. Hoe gunstiger het groepsklimaat, hoe gunstiger de ontwikkeling van cliënten. Ook zijn er bij een gunstig groepsklimaat minder gedragsproblemen en minder psychosomatische klachten (Van de Ploeg 2008 geciteerd door Mandemaker). Een veilig klimaat waarin de groepsleden voldoende veiligheid, contact en waardering ervaren kan de groei en ontwikkeling van cliënten positief beïnvloeden.

Een positieve groep is gemotiveerder, toont meer respect voor anderen en is bereid tot meer samenwerking. Een prettig en sociaal veilig klimaat kan er voor zorgen dat er minder escalaties plaatsvinden. Een groep waar de cliënt zich veilig voelt zal zorgen voor ander gedrag dan in een groep waarin bijvoorbeeld veel gepest wordt en waar de cliënt zich vaak angstig voelt. Als er sprake is van een onveilig groepsklimaat dan zullen de groepsleden zoeken naar manieren om zichzelf weer veilig en zeker te voelen.

Via een groep kunnen de individuele groepsleden ook werken aan hun individuele doelen. In een sociaal veilig klimaat en door contact met anderen kunnen mensen namelijk nieuwe vaardigheden opdoen en ermee oefenen. Bijvoorbeeld een cliënt die weinig ruimte durft in te nemen, kan een taak, positie of rol krijgen waarmee hij op een veilige manier geholpen wordt om wel ruimte in te nemen.

Inzicht in groepsdynamische processen

Volgens Remmerswaal en Lijenhorst kan inzicht in het gedrag van mensen binnen groepen kan veel opleveren voor het begeleiden van groepen. Om professioneel te kunnen begeleiden, is het nodig dat de begeleider inzicht heeft in de achterliggende motieven van het gedrag van het individu en ook in de dynamiek in de groep. Juist de verbinding en de samenhang tussen deze inzichten leiden tot maatwerkoplossingen voor een goede groepsdynamiek.

Het kennen en tijdig herkennen van groepsdynamische processen helpt dus om in te schatten welke interventies de groepsdynamiek en groepsklimaat positief beïnvloeden.

Wat kan de professional doen aan positieve groepsvorming?

In het voorafgaande heb je kunnen lezen hoe bepalend een groep kan zijn in het leven van een mens met een verstandelijke beperking. Groepsbegeleiders kunnen meer doen aan het groepsklimaat en positieve groepsvorming dan zij vaak denken. Regelmatig overkomt groepsdynamiek begeleiders waardoor reactief ingrijpen nodig is, terwijl proactieve interventies juist kunnen zorgen voor stabiliteit. De groep wordt namelijk niet zomaar een fijne plek waar mensen kunnen wonen of werken. Voor een sociaal veilig klimaat is het belangrijk om als begeleider oog te hebben voor de manier waarop iedereen zijn plek inneemt in de groep.

Groepsdynamiek kan behoorlijk ingewikkeld zijn. Daarom hebben begeleiders volgens Mandemaker methodiek nodig. Haar boodschap is dat er vele manieren zijn waarop je kunt werken aan een gunstig groepsklimaat en een gezonde dynamiek. Begin na analyse met de meest haalbare en zinvolle interventie.

Meer leren over groepsdynamiek in de verstandelijk gehandicaptenzorg?

FORTIOR organiseert in samenwerking met Aswintha Mandemaker twee trainingen over groepsdynamiek en groepsklimaat in de verstandelijk gehandicaptenzorg:

• Groepsklimaat in (L)VB groepen: fundamenten en interventies een breed perspectief. Schrijf je hier in >>
• Groepsdynamiek in (L)VB groepen: groepsrollen herkennen, benutten en beïnvloeden. Schrijf je hier in >>

Bron:

Mandemaker, A. (2019) Groepsdynamiek in de verstandelijk gehandicaptenzorg. Methodisch werken aan een positief groepsklimaat. Amsterdam: Uitgeverij SWP. Bekijk dit boek hier

Remmerswaal, J., Leijenhorst, B. (2020) Groepsdynamica de basis. Professioneel begeleiden van groepen. Amsterdam: Boom uitgevers