FORTIOR versterkt jouw kennis en kunde
Meer informatie
Let op! Beperkt aantal plaatsen beschikbaar.
Aantal keer bekeken: 3284 views
Wilsbekwaamheid betekent dat iemand in staat is om zelf beslissingen te nemen over zijn of haar zorg. Dit is een essentieel onderdeel van de zeggenschap van mensen met een verstandelijke beperking. Hoewel behandelaars de wilsbekwaamheid van cliënten kunnen onderzoeken, is het belangrijk hiermee terughoudend om te gaan. Een formeel onderzoek kan namelijk grote gevolgen hebben: het kan het recht op zelfbeschikking beperken.
Daarom is het cruciaal om eerst te investeren in het vergroten van de beslisvaardigheid van cliënten. Een formele toetsing van wilsbekwaamheid is pas aan de orde als dat écht nodig is – bijvoorbeeld bij beslissingen met ingrijpende gevolgen.
Volgens de Nederlandse Grondwet heeft iedere volwassene (vanaf 18 jaar) recht op zeggenschap. Dat betekent: zelf keuzes kunnen en mogen maken. Dit recht geldt óók voor mensen met een verstandelijke beperking. Zij hebben daarbij vaak wél ondersteuning nodig.
Om weloverwogen keuzes te kunnen maken, is begrijpelijke informatie essentieel. In de begeleiding moet die informatie worden afgestemd op het niveau van de cliënt. Denk aan eenvoudiger taalgebruik, visuele ondersteuning of herhaling. Alleen dan kan iemand daadwerkelijk meepraten en meebeslissen over zijn of haar leven.
Beslisvaardigheid gaat over de mate waarin iemand – met of zonder ondersteuning – een beslissing kan nemen én de gevolgen daarvan kan overzien.
Wils(on)bekwaamheid is het oordeel over die beslisvaardigheid in relatie tot een specifieke beslissing. Dit oordeel kan twee kanten opgaan:
Wilsbekwaamheid is dus situatiegebonden én een momentopname.
In de praktijk wordt de wilsbekwaamheid van cliënten regelmatig ter discussie gesteld. Chris den Besten schrijft daarover in De Pedagoog (oktober 2020):
“In de praktijk wordt er nogal eens te snel van uitgegaan – door verwanten én professionals – dat een cliënt het wel niet zal kunnen begrijpen, óf in het kader van zeggenschap zelf alle beslissingen moet kunnen nemen. Beide visies doen mensen met een verstandelijke beperking geen recht en leiden niet tot goede zorg.”
Een zorgvuldige afweging en goed begrip van het begrip wilsbekwaamheid zijn dus essentieel.
De eerste stap in het ondersteunen van cliënten is het versterken van hun beslisvaardigheid. Zorgverleners moeten in staat zijn om verminderde beslisvaardigheid te herkennen én te weten hoe ze die kunnen ondersteunen.
Hiervoor heeft Skilz een handreiking ontwikkeld met praktische tips en handvatten voor het vergroten van beslisvaardigheid bij mensen met een verstandelijke beperking.
📥 Download de handreiking van Skilz
Wilsbekwaamheid moet worden gezien als een risicoafhankelijk begrip met een variabele drempel. Hoe groter de gevolgen van een beslissing, hoe hoger de eisen aan de beslisvaardigheid.
Een formele toetsing van wilsbekwaamheid is alleen gerechtvaardigd als:
Skilz ontwikkelde een beslisboom die hulp biedt bij de afweging of een formele toetsing noodzakelijk is.
Een wilsbekwaamheidsonderzoek kan, na enige training, door behandelaars zelf worden uitgevoerd. Maar het is geen eenvoudige taak. De uitkomsten hebben grote gevolgen: ze bepalen wie mag beslissen, wie verantwoordelijk is, en of de cliënt zijn of haar zelfbeschikkingsrecht (gedeeltelijk) verliest.
Daarom is het belangrijk dat dit zorgvuldig en onderbouwd gebeurt, altijd met het belang van de cliënt voorop.
In opdracht van het NIP, NVO en stichting Philadelphia is de handreiking ‘Toetsing wilsbekwaamheid voor orthopedagogen en psychologen’ ontwikkeld. Deze handreiking biedt een nieuwe, integratieve benadering die verschillende perspectieven samenbrengt om complexe beslissingen in de praktijk beter te kunnen onderbouwen.
📥 Download de herziene handreiking (oktober 2024)
FORTIOR organiseert samen met Chris den Besten een online cursus over het beoordelen van wilsbekwaamheid en omgaan met wettelijke vertegenwoordiging. In deze training leer je:
📍 Meer informatie over deze cursus vind je hier.