Aantal keer bekeken: 5400 views
Als een cliënt problemen heeft met het reguleren van emoties of agressie dan wordt een regelmatig een beroep gedaan om de verstandelijke vermogens van die cliënt. Dat heeft niet altijd het gewenste effect. Het lichaam speelt ook een belangrijke rol bij het reguleren van emoties. In deze blog lees je meer over de rol van interoceptief bewustzijn (bewust zijn van lichaamssignalen) bij emotieregulatie en interventies die dit kunnen verbeteren.
Hoe je je lichaam beleeft is belangrijk voor het “zijn” als mens. Een positieve beleving van het lichaam is gerelateerd aan verbeterde kwaliteit van leven en verminderde psychosociale stress en psychopathologie. Het ontwikkelen van een positieve lichaamsbeleving begint in de eerste levensjaren van een mens en start bij het opdoen van zintuigelijke prikkels en het verwerken ervan. Door middel van veilige, speelse en fysieke interacties tussen een kind en de mensen in de omgeving leert het zijn of haar lichaam te ervaren als het “eigen lichaam” en deze positief te beleven.
Het lichaam speelt een grote rol in hoe iemand over zichzelf denkt en tegen de wereld aankijkt. Ook is het lichaam een waardevol instrument voor het verkrijgen van informatie rondom stress of emoties.
Interoceptie is de waarneming van sensaties in het lichaam, zoals de hartslag, ademhaling, verzadiging en activiteit van het autonome zenuwstelsel. Veel van deze waarnemingen blijven onderbewust. Als mensen zich bewust worden van deze signalen dan wordt dit “interoceptief bewustzijn” genoemd. Denk hierbij aan het herkennen van een verhoogde hartslag, verhoogde spierspanning, versnelde ademhaling of gevoelens van warmte of pijn. Deze lichaamssignalen zijn onmisbaar bij het herkennen en omgaan met emoties. De “Somatic marker hypothese” van Damasio suggereert dat mensen die hun lichaamssignalen zeer goed waarnemen ook hun emoties intenser ervaren.
Gross (1998, geciteerd door Bellemans) betoogt dat de manier waarop mensen hun lichaamssignalen waarnemen direct van invloed is op de manier waarop iemand emoties waarneemt en dus ook op de emotieregulatie. Als er een emotieregulatie probleem is dan zou een factor van belang kunnen zijn om het interoceptief bewustzijn van de cliënt nader te bekijken.
Agressieproblematiek komt vaak voor bij mensen met een lichte verstandelijke beperking. Volgens sommige wetenschappers zou zelfs 50% van deze groep last heeft van deze problematiek. Agressief gedrag heeft een negatieve impact op de pleger, het slachtoffer maar ook op de begeleiders. Het niet kunnen beheersen van agressie hangt regelmatig samen met een tekort in de herkenning en regulatie van boosheid. Als een cliënt zich onvoldoende bewust is van lichaamssignalen die wijzen op boosheid dan kan deze cliënt er ook niet zo goed mee omgaan. Er is dus ook een verband tussen interoceptief bewustzijn en agressie.
Er komt steeds meer wetenschappelijk bewijs dat lichaamsgerichte interventies die gericht zijn op interoceptief bewustzijn kunnen helpen bij het verbeteren van emotieregulatie bij diverse cliëntgroepen waaronder mensen met een lichte tot matige verstandelijke beperking. Het leren herkennen van lichaamssignalen en hier aandacht aan te besteden kan een positief effect hebben op de verstandelijke vermogens en de beslissingen die iemand neemt.
Psychomotore therapie (PMT) is een therapievorm waarbij het lichaam en bewegen centraal staan. PMT werkt op lichaamssignalen. Mogelijke interventies kunnen gericht zijn op houding en de manier waarop iemand beweegt en fysieke sensaties (zoals ademhaling, hartslag en mate van spierspanning). Deze fysieke sensaties kunnen zijn lichaamssignalen die als informatiebron kunnen worden gebruikt waar de cliënt van kan leren.
Tot nu toe nu toe was er nog weinig wetenschappelijke onderbouwing voor lichaamsgerichte interventies en diagnostiek. In haar promotieonderzoek besteedt Tina Bellemans (2021) aandacht aan de bruikbaarheid en betrouwbaarheid van specifieke PMT-meetinstrumenten – gericht op lichaamsbewustzijn bij boosheid en op copingvaardigheden bij boosheid – die zijn aangepast aan de doelgroep LVB. Het onderzoek heeft geleid tot nieuwe kennis over de evidentie en werkingsmechanismen van psychomotorische therapie gericht op het reguleren van boosheid in het kader van het voorkomen of verminderen van agressief gedrag. De resultaten van de onderzoeken geven gedragsdeskundigen en vaktherapeuten belangrijke handvatten om cliënten met LVB te ondersteunen bij het reguleren van boosheid, waarbij het lichaam een cruciale rol speelt. Het promotieonderzoek van Tina Bellemans kun je hier downloaden.
FORTIOR is gespecialiseerd in het organiseren van trainingen voor professionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking. Bekijk hier ons volledige aanbod
Bronnen:
Bellemans, T. (2021). Psychomotor therapy in people with mild intellectual disabilities or borderline intellectual functioning: What do you feel when you are angry? Radboud Universiteit Nijmegen
Price, C.J., Hooven, C. (2018). Interoceptive Awareness Skills for Emotion Regulation: Theory and Approach of Mindful Awareness in Body-Oriented Therapy (MABT) in Frontiers in Psychology: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2018.00798/full